Σελιδες

Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2011

Τα μοτίβα στην δυτικοευρωπαϊκή μουσική

Ορισμός του μουσικού μοτίβου
Ο μουσικός λόγος, αποτελείται από φθόγγους, φράσεις, περιόδους, µουσικά κοµµάτια κτλ. Είναι, δηλαδή, κτισµένος µε τέτοιο τρόπο, ώστε τα διάφορα τµήµατά του να ενώνονται κατάλληλα και να σχηµατίζουν ένα σύνολο ενιαίο, κατανοητό και πολύ συχνά εύκολα αναγνωρίσιµο. Το µικρότερο φραστικό τµήµα ενός µουσικού κοµµατιού είναι το µοτίβο. Αποτελείται από λίγες νότες, που όλες µαζί έχουν ένα σαφή ρυθµικό και µελωδικό χαρακτήρα. Αν σε ένα µοτίβο υπερισχύει ο ρυθµός, τότε το µοτίβο είναι ρυθµικό, αν υπερισχύει η µελωδία, είναι µελωδικό. Υπάρχουν βέβαια και μοτίβα µε συνδυασµό αυτών των δύο χαρακτηριστικών στοιχείων (ρυθµοµελωδικά). Για τον ορισµό του µοτίβου έχουν δοθεί οι παρακάτω προτάσεις:
• Το µοτίβο είναι η πρώτη ύλη για τη σύνθεση ενός µουσικού έργου.
• Είναι ένα µικρό σύνολο φθόγγων σε προκαθορισµένο µεταξύ τους µελωδικό και ρυθµικό σχήµα.
• Πρόκειται για το πιο µικρό συγκρότηµα φθόγγων που επαναλαμβάνεται συχνά.

Ως εκ τούτου το µοτίβο πρέπει να µπορεί να αποδίδει, έστω και µια απλή σκέψη και να µην αποτελείται από τυχαίες νότες χωρίς νόηµα. Πέρα όµως από την καθαρά µουσική προσέγγιση των µοτίβων, ένας απλός ακροατής χωρίς µουσικές γνώσεις, αντιλαµβάνεται ένα µοτίβο ως το πιο χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό µέρος ενός τραγουδιού. Είναι αυτό το µέρος του τραγουδιού που του µένει στο µυαλό ή και στα χείλη, αφού ακούσει το τραγούδι, και το σιγοτραγουδάει περπατώντας στο δρόµο. Για παράδειγµα, ένα πολύ γνωστό επαναλαµβανόµενο µοτίβο είναι το “σολ - σολ - σολ - µι” που το συναντάµε στην 5η συµφωνία του Μπετόβεν. Σε όλους µας είναι πολύ γνωστό και οικείο. Ωστόσο σχεδόν κανένας από εµάς δεν γνωρίζει κάποιο άλλο µέρος της 5ης συµφωνίας του Μπετόβεν, πόσο µάλλον ολόκληρη. Παρόλα αυτά όµως ακόµα κι αυτοί το αναγνωρίζουν. Αυτή είναι η δύναµη των επαναλαµβανόµενων µοτίβων. Γι’ αυτό λόγο αυτό είναι εφικτό µουσικά κοµµάτια και τραγούδια να αναπαρασταθούν και να αντιπροσωπευθούν από τα επαναλαµβανόµενα µοτίβα που περιέχουν.
Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα επαναλαμβανόμενου μοτίβου, βρίσκεται σε ένα μουσικό κομμάτι από την ταινία Amélie, στο οποίο συμβαίνει το εξής που το καθιστά χαρακτηριστικό:
1    Στο κλειδί του ΦΑ, (κοινώς στο αριστερό χέρι) τα πρώτα 4 μέτρα επαναλαμβάνονται σε όλο το υπόλοιπο κομμάτι, χωρίς καμία αλλαγή.
2    Γενικότερα, ακολουθεί όλο ένα προκαθορισμένο και προβλέψιμο τρόπο παιξίματος.


Η επιρροή των μουσικών μοτίβων στον άνθρωπο
Έχει επιστημονικά αποδειχθεί ότι κομμάτια που δεν περιέχουν μοτίβα στην μελωδία τους είναι πιο δύσκολα για τον εγκέφαλο να τα επεξεργαστεί, γι’ αυτό και δεν βρίσκουν ανταπόκριση στο ευρύτερο κοινό.
Σύμφωνα με τον Μπολ, οι διάσημοι κλασσικοί συνθέτες, όπως ο Μότσαρτ, ο Μπαχ και ο Μπετόβεν, υποσυνείδητα ακολούθησαν αυστηρές μουσικές φόρμουλες για να παράγουν έργα που ήταν «εύκολα» στο αυτί, καθώς περιείχαν δομές που ο εγκέφαλος μπορούσε να «πιάσει» ενστικτωδώς. Όταν όμως στις αρχές του 20ού αιώνα, ορισμένοι συνθέτες, με επικεφαλής τον Σένμπεργκ, στράφηκαν ενάντια στις παραδοσιακές μουσικές συμβάσεις, παράγοντας τη λεγόμενη ατονική μουσική, τα ακροατήρια δήλωσαν αδυναμία να ακολουθήσουν και μέχρι σήμερα η σύγχρονη μουσική έχει ένα περιορισμένο μουσικό ακροατήριο. ‘Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που αναζητά συνεχώς μοτίβα (πρότυπα, δομές), έτσι ψάχνει γι’ αυτά και στην μουσική, ώστε να βγάλει νόημα από αυτό που ακούει. Η μουσική του Μπαχ, για παράδειγμα, ενσωματώνει πολλά τέτοια μοτίβα», σύμφωνα με το βιβλίο του Φίλιπ Μπολ. Αντίθετα, προστίθεται, η μουσική του Σένμπεργκ και των άλλων σύγχρονων συνθετών, κάνουν δύσκολη τη ζωή στον εγκέφαλό μας, διασπώντας σκοπίμως τα πρότυπα και τα μοτίβα, με συνέπεια η μουσική αυτή να γίνεται άκρως δυσνόητη για τον ακροατή, ο εγκέφαλός του οποίου αδυνατεί να διακρίνει κάποια μουσική δομή. Ο συγγραφέας Φ.Μπολ διευκρινίζει πως «αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι είναι αδύνατο να ακούσει κανείς αυτή την μουσική, απλώς είναι πιο δύσκολο». Καθώς επίσης η σύγχρονη μουσική είναι πολύ λιγότερο προβλέψιμη από την κλασσική και εν γένει από τη λοιπή μουσική, ο εγκέφαλος αποτυχαίνει συνεχώς να προβλέψει τι θα ακούσει στη συνέχεια, πράγμα που δημιουργεί ένα αίσθημα σύγχυσης και τελικά έλλειψης ικανοποίησης – αν όχι σκέτου εκνευρισμού.


Fibonacci
Η ακολουθία Fibonacci* έχει ως εξής: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, ... και ούτω καθεξής, προσθέτοντας κάθε όρο για αυτή πριν από το να δημιουργήσει την επόμενη περίοδο. Δηλαδή, 5 + 8 = 13, 8 + 13 = 21, 13 + 21 = 34, και συνεχίζοντας απείρως. Στη μουσική, την ακολουθία Fibonacci μπορεί να τη δει κανείς σε κλίμακες του πιάνου. Για παράδειγμα, η κλίμακα C στο πιάνο αποτελείται από 13 πλήκτρα από C(ντο) σε C(ντο). Στο πιάνο υπάρχουν οχτώ λευκά πλήκτρα και πέντε μαύρα πλήκτρα, με τα μαύρα πλήκτρα τοποθετημένα σε ομάδες των τριών και δύο.

Στην ακολουθία Fibonacci, η αναλογία μεταξύ κάθε όρο είναι πολύ κοντά στο 1,618, η οποία είναι γνωστή ως η χρυσή αναλογία.

*Στην ακολουθία Fibonacci έχουμε προαναφερθεί σε προηγούμενη ενότητα : μοτίβα και μαθηματικά

1 σχόλιο: